[cmsmasters_row][cmsmasters_column data_width=”1/1″][cmsmasters_text]
Ale co to w zasadzie znaczy koszerny? Wiem, że nie można jeść świni, bo tyle wie każdy i pić kawy z mlekiem po kurczaku, bo tego dowiedziałem się przypadkiem w Przyjaciołach, ale co poza tym? (I dlaczego po kurczaku?)*
Długo zastanawiałam się, jak wytłumaczyć pojęcie koszerności. Sama od wielu lat staram się zgłębić ten temat, zarówno jeśli chodzi o sferę prywatną (przestrzeganie koszerności w domu, koszerne przepisy kulinarne itp.), jak i publiczną (np. trend na koszerne transporty, usługa tzw. koszeryzacji samochodów itd.). Uważam jednak, że wciąż bardzo mało wiem, dlatego wciąż szukam publikacji i ciekawych tekstów dotyczących tej tematyki.
Zacznijmy od tego, że dla wierzących Żydów jedzenie to nie tylko rutynowa czynność, ale swoisty rytuał. W zasadzie każda potrawa ma jakieś symboliczne znaczenie. Wiele świąt, choć są oczywiście celebrowane w synagodze, ma swój punkt kulminacyjny w domu, przy stole, wśród dań przygotowanych specjalnie na tą okoliczność. Dla wyznawców judaizmu spożywanie pokarmów to ceremonia, mająca zapewnić równowagę duszy i ciała. Stąd przykładają oni ogromną wagę do tego, co jedzą, jak to zostało przygotowane oraz gdzie i w jakich warunkach wyprodukowane. Z tymi wszystkimi czynnościami związane jest pojęcie koszerności, czyli czystości, odpowiedniości danego pokarmu. Antonimem słowa koszerny to niekoszerny, bądź częściej trefny tzn. nieodpowiedni, niewłaściwy oraz nieczysty. Ogólnie w ramach pojęcia koszerności można wyodrębnić 613 przykazań (tzw. micwot), na które składa się 248 nakazów i 365 zakazów. Największym źródłem przykazań jest Biblia (dokładniej mówiąc Talmud, czyli komentarze do 5 pierwszych ksiąg Starego Testamentu). Trudno oczywiście odnieść się w krótkim tekście do wszystkich micwot, ponieważ ich poprawne zrozumienie, a także wykładnia, wymagają nie tylko ogromnej wiedzy rabinicznej, ale i lat studiów. Pokuszę się jednak o streszczenie tych zasad, które determinują życie wielu religijnych Żydów na całym świecie.
Wielu ludzi kojarzy koszerność zazwyczaj z zakazem spożywania mięsa wieprzowego i stawia znak równości pomiędzy muzułmańskim określeniem halal a hebrajskim kaszer.
Nic bardziej mylnego! Istnieje co prawda kilka podobieństw między obydwoma systemami, są one jednak bardzo niewielkie. Można je sprowadzić w zasadzie do zakazu jedzenia wieprzowiny oraz nakazu specjalnego, rytualnego uboju. Zakazy i nakazy dotyczące koszerności odnoszą się nie tylko do jedzenia, ale i do ubrań (zakaz mieszania lnu z bawełną), czynności (czy słyszeliście już na przykład o koszernym seksie?), a nawet myśli. Wyrażając się nieprecyzyjnie, Żydzi wyodrębniają trzy grupy produktów: mięsne, mleczne i neutralne. Pokarmów mięsnych nie wolno jeść razem z mlecznymi, dodatkowo ich spożycie powinien dzielić pewien odstęp czasowy. Odpowiadając więc na pytanie z tytułowego cytatu, nie wolno pić kawy z mlekiem po kurczaku ze względu na zakaz spożywania produktów mlecznych i mięsnych wspólnie. Ma on swoje źródło w Biblii, gdzie napisano: Nie będziesz gotował koźlęcia w mleku jego matki**.
Pokarmy neutralne tzw. parwe to przykładowo jajka, owoce, zboża, warzywa oraz ryba, a także niektóre, nieprzetworzone soki. Zakazane, czyli trefne, są na przykład, obok mięsa wieprzowego, skorupiaki i węgorz czy też…wielbłąd. Także mięso wołowe powinno pochodzić z przedniej części zwierzęcia. Za koszerne uznaje się mięso pochodzące od zwierząt parzystokopytnych, należących do przeżuwaczy. Dodatkowo muszą być spełnione zasady uboju rytualnego (tzw. szechity). Koszerne są też ryby mające łuski i płetwy. Jak już wspomniałam, zasady koszerności wykluczają mieszanie produktów mięsnych z mlecznymi, stąd także u wielu Żydów dwie lodówki, osobna na produkty mleczne i neutralne, osobna na mięsne, dwa komplety naczyń i sztućców itd. Niekoszernymi mogą również stać się produkty wyprodukowane zgodnie z zasadami koszerności poprzez niekoszerny transport. Stąd na rynku logistycznym obserwujemy od wielu lat rosnący trend na tzw. koszerne ciężarówki. Tego typu transporty i same TIR-y podlegają bardzo szczegółowym kontrolom, zanim otrzymają odznakę koszerności. Podobnie jest z fabrykami produkującymi koszerne produkty. Warto zaznaczyć, że mięso zwierząt chorych również jest trefne. Należy także dokładnie sprawdzić np. główkę sałaty przed jej podaniem, aby wykluczyć obecność ślimaków czy innych owadów na jej liściach, w innym wypadku stanie się niekoszerna.
Jak widać, życie zgodnie z zasadami koszerności nie jest łatwe! Jako przykład pragnę podać krótki opis dylematu, z którym mogą borykać się religijni Żydzi:
Nawet przy kupnie świeżej ryby można poprosić o jej oczyszczenie i pokrajanie na kawałki. Większość sklepów lub stoisk z rybami używa jednak tych samych noży do koszernych jak i niekoszernych ryb, co niewątpliwie jest nie do przyjęcia z punktu widzenia koszerności (…)***.
Analogiczne problemy może stworzyć chęć spożywania koszernego jedzenia w pracy. Jeśli nawet mamy je ze sobą, to nie możemy mieć pewności, że na przykład mikrofalówka, w której je odgrzewamy, jest w zupełności czysta. Istnieje prawdopodobieństwo, że poprzez włożenie do niej jedzenia wejdzie ono w kontakt np. z mięsem wieprzowym czy innym niekoszernym produktem, który ktoś podgrzewał przed nami. Chciałabym uniknąć wszelkiego rodzaju generalizacji, jednak osobiście uważam, że nawet ortodoksyjni Żydzi, mieszkający w słynnej, zamkniętej dzielnicy Jerozolimy, nie są w stanie żyć w 100% zgodnie ze wszystkimi nakazami i zakazami. Uniemożliwia im to po prostu dzisiejszy świat.
Dlaczego jedne produkty są koszerne, a inne nie? Jakie jest tego dokładne uzasadnienie? Czy ma to związek z nauką czy z wiarą?
Na te pytania nie znają odpowiedzi nawet najmądrzejsi rabini. Od wieków próbowano znaleźć logiczne wytłumaczenie dla przepisów koszerności, jednak do dziś funkcjonuje kilka teorii, które tłumaczą powstanie takich, a nie innych przykazań. Jedną z nich jest chęć odróżnienia Żydów od innych plemion i narodów, żyjących na terenach ówczesnej Palestyny. Inni twierdzą zaś, że chodziło o względy zdrowotne. Podobno dieta oparta na zasadach koszerności miała zapewniać dłuższe życie oraz niezwykłą płodność.
Współcześnie wiele osób prywatnych oraz firm próbuje w jakiś sposób obejść nakazy i zakazy koszerności lub dopasować je do nowoczesnego życia. Stąd w społecznościach wierzących Żydów na całym świecie toczą się dysputy np. na temat czy produkt udający bekon, ale wyprodukowany z soi, czyli wegański, jest koszerny czy też nie? Ogólna zasada mówi, że „koszerne pochodzi od koszernego”, tak więc mleko i jajka pochodzące od dozwolonych zwierząt są dozwolone. Z kolei wszelkie produkty pochodzące od niekoszernych zwierząt nie mogą być spożywane. Co jednak zrobić z wegetariańskim bekonem? Nie pochodzi on przecież bezpośrednio od świni, imituje jednak smak mięsa wieprzowego. Stąd większość rabinów odrzuca tego typu produkty jako trefne. Oczywiście, jak mówi stare przysłowie, „każdy zakaz da się obejść”, a wyznawcom judaizmu nigdy nie brakowało innowacyjnych pomysłów. Przykładowo w szabat, czyli dzień świąteczny, religijnych Żydów obowiązuje zakaz podróżowania, o ile nie poruszają się po wodzie. Stąd w przedwojennych polskich tramwajach nierzadkim obrazkiem byli Żydzi siedzący na…butelkach z wodą. Obecnie istnieją już np. koszerne telefony, w których nie trzeba naciskać guzików, aby zadzwonić, bowiem w szabat wszelka praca jest zabroniona. Podobno nawet premier Izraela posiada taki cud techniki, aby móc kierować państwem, nawet gdy inni odpoczywają.
Wracając do koszerności, obecnie toczą się prace badawcze nad produktem nazywanym czystym sztucznym mięsem, które miałoby być zaklasyfikowane do kategorii produktów parwe, czyli neutralnych. Oznaczałoby to jednocześnie, że wierzący Żyd mógłby, pierwszy raz w historii, rozkoszować się smakiem koszernego cheeseburgera****. Jako ciekawostkę dodam także, że w Izraelu można kupić żelatynę, która jest odwieprzowiona, to znaczy koszerna. Pochodzi wprawdzie od świni, ale w procesie produkcji była tyle razy przetwarzana, że ostateczny produkt jest, zdaniem rabinów, całkowicie odrębny od swojego źródła, a tym samym czysty. Jak już wspomniałam Żydzi ortodoksyjni to jedyna grupa, której codzienność dyktują w całości skomplikowane zakazy i nakazy koszerności. Czytelnicy mogą być zaskoczeni, jednak wśród pozostałych Żydów, nawet w Izraelu, istnieje duża grupa ateistów, którzy nie przejmują się zasadami judaizmu. Często zakres przestrzeganych przykazań koszerności zależy od charakteru gminy żydowskiej (ortodoksyjna czy też reformowana), osobistych przekonań, miejsca, w którym żyją Żydzi, charakteru ich pracy itd. W każdym wypadku koszerność to jedno z najbardziej znanych pojęć z żydowskiego słownika, dlatego mam nadzieję, że udało mi się je uczynić nieco bardziej zrozumiałym.
________________________________________
* Marta Masada, Święto trąbek, Wydawnictwo W.A.B., 2016, s. 240.
**Nehemiah Gordon, Nie będziesz gotował koźlęcia w mleku jego matki, http://shalomwawa.org/nie-bedziesz-gotowal-kozlecia-w-mleku-jego-matki/.
*** Velvl Green, Duchowe molekuły, https://www.chabad.org.pl/old/cykl-zycia/koszernosc/duchowe-molekuly.
**** Zuzanna Hornowicz, Koszerny cheeseburger?, https://chidusz.com/koszerny-cheeseburger-czyste-sztuczne-mieso-supermeat-shir-friedman/.
[/cmsmasters_text][/cmsmasters_column][/cmsmasters_row][cmsmasters_row data_shortcode_id=”85e7a1f36d” data_width=”boxed” data_top_style=”default” data_bot_style=”default” data_color=”default” data_padding_top=”0″ data_padding_bottom=”0″][cmsmasters_column data_width=”1/1″ data_shortcode_id=”65drf6ess9″ data_animation_delay=”0″ data_border_style=”default” data_bg_size=”cover” data_bg_attachment=”scroll” data_bg_repeat=”no-repeat” data_bg_position=”top center”]
[cmsmasters_divider shortcode_id=”ct1luhrq4″ width=”long” height=”1″ style=”solid” position=”center” margin_top=”50″ margin_bottom=”30″ animation_delay=”0″]
[/cmsmasters_column][/cmsmasters_row][cmsmasters_row data_shortcode_id=”coftg4rxya” data_padding_bottom_mobile_v=”0″ data_padding_top_mobile_v=”0″ data_padding_bottom_mobile_h=”0″ data_padding_top_mobile_h=”0″ data_padding_bottom_tablet=”0″ data_padding_top_tablet=”0″ data_padding_bottom_laptop=”0″ data_padding_top_laptop=”0″ data_padding_bottom=”50″ data_padding_top=”0″ data_bg_parallax_ratio=”0.5″ data_bg_size=”cover” data_bg_attachment=”scroll” data_bg_repeat=”no-repeat” data_bg_position=”top center” data_color=”default” data_bot_style=”default” data_top_style=”default” data_padding_right=”3″ data_padding_left=”3″ data_width=”boxed”][cmsmasters_column data_width=”1/1″ data_shortcode_id=”v5ipteiu9″ data_animation_delay=”0″ data_border_style=”default” data_bg_size=”cover” data_bg_attachment=”scroll” data_bg_repeat=”no-repeat” data_bg_position=”top center”]
[cmsmasters_profiles shortcode_id=”8m3mj80c85″ orderby=”date” order=”DESC” count=”4″ categories=”justyna-m” layout=”vertical” animation_delay=”0″]
[/cmsmasters_column][/cmsmasters_row]
Bardzo ciekawy artykul, tylko szkoda ze taki krotki. Chetnie przeczytalabym na ten temat jeszcze wiecej!
Świetny artykuł. Wiele wyjaśnia! Również chętnie dowiedziałaby sie więcej na ten temat.
Dziękuję bardzo! Koszerność i trefność to w zasadzie niewyczerpane tematy, ponieważ dotyczą naprawdę wszystkich sfer życia religijnych Żydów. Koszerność i jej przestrzeganie ma też znaczenie, kiedy np. ktoś pragnie konwertować na judaizm itp., itd.