Woda to życie

22 marca obchodzony jest Światowy Dzień Wody. Dzień ten został ustanowiony w 1992 roku przez Zgromadzenie Ogólne ONZ jako odpowiedź na problem braku dostępu do wody pitnej u ponad miliarda ludzi na świecie. 

Ogólne zasoby wodne świata są ogromne, problem w tym, że w większości jest to woda słona, która nie nadaje się do bezpośredniego wykorzystania. Odnawialne zasoby wody słodkiej to niespełna 1% zasobów ogólnych. Pomimo że nadal jest to sporo, musimy zauważyć, że zasoby te są rozłożone nierównomiernie – pewne obszary mają ich nadmiar, podczas gdy inne mają ich tak mało, że nie starcza na zaspokojenie nawet podstawowych potrzeb życiowych. 

Według Światowego Instytutu Zasobów z deficytem wody zmaga się aż 36 krajów. Jednym z nich jest Pakistan.

Kryzys wody jest jednym z najbardziej zagrażających problemów środowiskowych, z jakimi zmaga się ten kraj. Mówi się o tym, że do tej pory niedobór wody w Pakistanie sięgnął 38% zapotrzebowania kraju oraz że prawie ⅔ ludności nie ma dostępu do czystej wody pitnej (czyli jest zmuszona do picia zanieczyszczonej wody!). 

Ponad 80% ludności kraju doświadcza poważnego niedostatku wody przez minimum jeden miesiąc w roku. Dostępność wody w Pakistanie corocznie spada i obniżyła się z 5,229 m3 na osobę w 1962 r., 1500 m3 w 2009 do 1,017 m3 na osobę w 2021 r.

Według ONZ gdy poziom zaopatrzenia w wodę na danym obszarze spada poniżej 1,700 m3 na osobę rocznie, mówimy o stresie wodnym. W przypadku gdy wartość ta spadnie poniżej 1000 m3 na osobę rocznie, mówimy o niedoborze wody (sytuacja bardzo kryzysowa). Pakistan już prawie osiągnął granicę niedoboru wody.

Jakie są podstawowe przyczyny kryzysu wody w Pakistanie?

Oto kilka problemów, z jakimi zmaga się Pakistan, a które przyczyniają się do zaistniałego kryzysu wody:

1. Stały wzrost populacji (2,7% rocznie), co przekłada się na wzrastające zapotrzebowanie na wodę, podczas gdy jej zasoby z roku na rok pozostają niezmienne (na stałym poziomie). W rezultacie odnawialne zasoby wody na osobę w Pakistanie maleją o 2,3% rocznie. Przewiduje się, że liczba mieszkańców kraju będzie nadal wzrastać i w 2050 roku osiągnie 338 milionów (wzrost o 53%), co w efekcie jeszcze bardziej obniży ilość wody na jednostkę.
2. Urbanizacja: mieszkańcy Pakistanu licznie przenoszą się na tereny miejskie, jednocześnie coraz bardziej obciążając już i tak ubogie tam zasoby wodne. Urbanizacja wpływa również na jakość wody (większe zanieczyszczenie) czy np. na większe zapotrzebowanie z uwagi na styl życia w miastach. Przewiduje się, że w Pakistanie liczba ludności na terenach miejskich wzrośnie z 37,2% w 2020 do 52,2% w 2050 roku.
3. Zmiany klimatyczne: Pakistan znajduje się na liście 10 krajów najbardziej dotkniętych przez zmiany klimatyczne. Przejawia się to m.in.: zmianami w występowaniu pory monsunowej (mniej przewidywalna, krótsza), coraz krótszymi zimami i wydłużającymi się upalnymi latami, stale wzrastającymi temperaturami, topniejącymi lodowcami (co oznacza mniej wody w rzekach), wzrostem występowania powodzi i susz. Zmiany klimatu niekorzystnie wpływają też na główne źródło wód słodkich Pakistanu (80%), jakim jest rzeka Indus.
4. Problemy z sieciami wodociągów: 

• są przestarzałe, w złym stanie, m.in. z uwagi na niedostateczny serwis i konserwację (wynikiem jest m.in. brak środków finansowych, kwestie niewłaściwego zarządzania),
• wyciek wody (nagminna utrata wody), np. 95% zasobów wodnych wykorzystywana jest do nawadniania (irygacji) w rolnictwie. Jednocześnie 61% wód, które przeznaczone są do nawadniania, jest tracona z uwagi na to, że kanały wodne są nieszczelne i przeciekają, a w efekcie nigdy nie docierają do pól uprawnych.  Z wody, która jest dostępna w kraju, jedynie dwie trzecie jest faktycznie wykorzystywane, podczas gdy jedna trzecia jest tracona bądź uwalniana do morza,
• nieszczelne wodociągi oznaczają też, że dostają się do nich szkodliwe mikroorganizmy, przez co woda staje się niezdatna do picia,

• nieskuteczne zarządzanie zasobami wodnymi: np. a) system opłat jest nieadekwatny, przez co pobierane opłaty są niewystarczające nawet na pokrycie kosztów związanych z samym utrzymaniem i eksploatacją sieci wodociągów; tym bardziej nie ma funduszy na ich rozbudowę na nowych terenach (przez co wiele z nich nie posiada pociągniętych sieci wodociągów); b) Pakistan jest w stanie przechowywać wodę tylko przez 30 dni (podczas gdy np. Indie przez 190 dni, Egipt 200, a Stany Zjednoczone przez 900 dni). Zalecane minimum to 120 dni, a norma dla krajów rozwiniętych to 1-2 lata,
• zanieczyszczenie wody: około 60% ludności w Pakistanie zmaga się z chorobami powiązanymi z zanieczyszczoną wodą. 40% przypadków przedwczesnej śmierci jest wynikiem chorób przenoszonych przez wodę. Tragedia ta często dotyka dzieci poniżej 5 roku życia, które bardzo często umierają np. z powodu biegunki (około 20000 rocznie; w 60% przypadków śmierci niemowląt oraz dzieci do 5 roku życia powodem była biegunka),
• nieuregulowane użytkowanie wód podziemnych: Pakistan jest jednym z krajów z największą ilością pobierania wód podziemnych. Zapotrzebowanie to stale wzrasta, przy jednoczesnym braku balansu pomiędzy ilością wody wydobywanej, a ilością wody, która jest odnawiana. Tym samym poziom wód podziemnych stale się obniża. Zwiększają się tym samym koszta pompowania wody, zmienia się jej jakość, zaczyna się wkradać woda słona.

Jak to wygląda w praktyce, w życiu codziennym?

W praktyce w Pakistanie na terenach miejskich woda dostarczana jest przez państwo (czyli jest dostępna “w rurach”) zazwyczaj raz bądź dwa razy dziennie przez dwie godziny (częstotliwość zależy od miasta). Nie oznacza to, że przez większość dnia wody bieżącej w domach nie ma. Przeważająca część mieszkańców instaluje w domach (często na dachach) specjalne zbiorniki na wodę, tzw. water tanks, do których pompuje się wodę podczas jej dostępności w rurach. Dzięki temu “w kranie” jest woda bieżąca przez cały/większość dnia.

Wielu mieszkańców montuje również specjalne systemy z pompami do pozyskiwania wody z zasobów wód podziemnych. Jest to jednak kosztowny zabieg. Biorąc pod uwagę malejące zasoby wód podziemnych, obecnie często należy wiercić dużo głębiej, przy czym nie ma też pewności, że uda się dojść do źródeł, oraz na jak długo taki dostęp nam posłuży.

W miastach są dość liczne obszary, gdzie sieci wodociągów nie są poprowadzone w ogóle, czyli które nie mają dostępu do wody zapewnionej przez państwo.

W takiej sytuacji ci, których stać, również instalują pompy do pobierania wód podziemnych (legalnie lub nielegalnie). Istnieją też firmy, które rozwożą wodę cysternami (tzw. water tankers), sprzedając ją mieszkańcom z terenów bez dostępu do wody. Jest to jednak droższa usługa, gdyż do kosztu samej wody należy doliczyć też m.in. koszt usługi czy paliwa. Nie każdy może więc sobie pozwolić na to rozwiązanie. Istnieją też specjalne studnie z pompami ręcznymi, z których korzystają mieszkańcy w danych dzielnicach, często rozpoczynając swój dzień od wyprawy po wodę i stania w kolejkach przy studniach.

Na obszarach wiejskich również nie ma pociągniętych wodociągów. Mieszkańcy muszą więc polegać na rozwiązaniach, które nie zawsze zapewniają wodę zdatną do picia.

Według informacji UNICEF ponad ⅔ domostw w Pakistańskich wioskach korzysta z brudnej wody.

Popularnym rozwiązaniem w wioskach jest budowanie studni tubowych (zazwyczaj dzięki zabiegom organizacji pozarządowych), które pozwalają na wydobywanie wód gruntowych z których korzystają całe społeczności. Innym źródłem są tam też pompy ręczne czy elektryczne oraz same rzeki. Z tym że w wyniku zmian klimatycznych ich poziom w kraju stale maleje, podobnie zresztą jak poziom wód podziemnych (na których w 90% polega ludność wiejska). 

Problemu dostępu do wody zdatnej do picia jest dodatkowym wyzwaniem, z jakim zmaga się Pakistan. Jak wspomniałam wcześniej, prawie ⅔ mieszkańców nie ma dostępu do czystej wody pitnej.

Głównym źródłem zanieczyszczeń są tutaj przedostające się ścieki, związki chemiczne pochodzące z zanieczyszczeń przemysłowych oraz pestycydy i nawozy, których źródłem jest rolnictwo, a które są uwalniane do zbiorników wodnych. Woda z kranu nie jest tu zdatna do picia Taką wodę najpierw należy odpowiednio przegotować, tym samym (w większości przypadków) uzgadniając ją do picia. W kraju powstają też stacje filtracji wody, które dostarczają osiedlom, czy wioskom czystą wodę pitną. W miastach odpowiednie firmy dowożą wodę pitną w dużych zbiornikach na wodę bądź w cysternach. To rozwiązanie jest jednak bardziej kosztowne, dlatego też nie dla wszystkich dostępne.

Co to oznacza dla przyszłości kraju?

Dostęp do wody jest niezbędny dla życia i zdrowia jednostki. Problemy z dostępem do niej oraz z jej jakością (zanieczyszczenie) będą w efekcie prowadzić do pogarszającego się zdrowia, licznych chorób oraz zgonów. Dodatkowo spowoduje to trudności z dbaniem o higienę i niewłaściwe warunki sanitarne, które również przełożą się na zdrowie mieszkańców kraju, szczególnie kobiet w ciąży i w czasie połogu oraz niemowląt i dzieci do 5 roku życia.

Kryzys wody odbija się również na edukacji, gdyż to głównie kobiety i dzieci są odpowiedzialne za jej pobieranie.

W sytuacji, gdy spędzają one wiele czasu, udając się daleko po wodę bądź stojąc w kolejkach przy jej źródłach, w efekcie mają mało czasu na to, aby uczęszczać do szkoły czy też dbać o swoją edukację w domu. Trudności z dostępem do wody wpływają zatem na zapisy do szkoły, frekwencję oraz na wyniki w nauce.

Z kolei rolnictwo, które odgrywa w Pakistanie ogromną rolę i dostarcza 23% PKB, jest mocno zależne od warunków pogodowych oraz od systemów nawadniających (95% wód w kraju przeznaczana jest na irygację).

Co więcej, rolnictwo oznacza zarobek dla 43% ludności. Niedostateczna ilość wody w tym obszarze gospodarki przełoży się na bezpieczeństwo żywnościowe kraju (szacuje się, że do 2025 r. w Pakistanie zabraknie ok 70 milionów ton żywności) oraz spowoduje powiększenie się bezrobocia (które w 2022 było na poziomie 6,5%). Sytuacja ta będzie dramatyczna dla tego, już nie stabilnego ekonomicznie, kraju.

Podsumowanie 

Mówi się o tym, że woda to życie, że jest prawem każdego człowieka. Jednak z uwagi na wiele problemów, na szczycie których stoją zmiany klimatyczne, prawo to staje się pomału przywilejem. Dla jednych woda jest czymś oczywistym, dobrem dostępnym każdego dnia bez limitów, który był, jest i, wydaje nam się, że będzie zawsze nieograniczony; dla drugich to towar luksusowy, o którego każdą kroplę dba się i zabiega.

Problem kryzysu wody w Pakistanie jest bardzo złożony i można by napisać na jego temat nie jedną pracę doktorską czy książkę. Informacje, jakie zawarłam w tym artykule, są jedynie zarysem zaistniałego problemu, niejakim przedstawieniem go w pigułce.

Patrycja Shahbaz

Źródło:

www.gov.pl

Malinowska E., Następstwa nieracjonalnej gospodarki wodnej w wybranych regionach, s.1

www.macrotrends.net

https://pide.org.pk

www.ncbi.nlm.nih.gov

https://pide.org.pk

Ibidem.

www.germanwatch.org

https://pide.org.pk

www.ncbi.nlm.nih.gov

www.wateraid.org

https://doi.org

https://pide.org.pk

www.mdpi.com

www.unicef.org

www.thediplomat.com