Do napisania tego artykułu zainspirował mnie pobyt w Polsce w sierpniu ubiegłego roku. W jego trakcie miałam okazję zaobserwować sytuacje związane z nadużywaniem alkoholu. Zarówno w moim rodzinnym mieście, jak i podróżując po Polsce. Rozmawiając z rodziną, przyjaciółmi i znajomymi, mogłam zobaczyć, jak pogorszyła się ostatnio sytuacja związana z piciem alkoholu w naszym kraju.
Najbardziej mnie zaskoczyło, że wielu z moich rozmówców zwracało mi uwagę na to, że to właśnie mieszkańcy kraju, w którym mieszkam na co dzień, czyli Włoch, dużo piją i mają problem z nadużywaniem alkoholu. Zastanowiło mnie to bardzo. Postanowiłam sprawdzić, jak rzeczywiście wygląda sytuacja, ponieważ mieszkając we Włoszech już od 9 lat, nigdy nie miałam takiego poczucia.
Włosi słyną z produkcji oraz picia wina do posiłków.
Wino to także jeden z najpopularniejszych produktów eksportowych Włoch. Co ciekawe, picie wina do obiadu jest traktowane naturalnie. Także, gdy udajemy się na przerwę na lunch w trakcie pracy, co może być szokujące dla obcokrajowców. Trzeba tu jednak zaznaczyć, że ilości wypijane standardowo np. do obiadu czy kolacji pozwalają na kontynuację pracy.
Czy jednak picie wina do posiłków od razu świadczy o tym, że naród ten ma problem z nadużywaniem alkoholu? Postanowiłam rozwiać moje wątpliwości i sprawdzić, co mówią o spożywaniu alkoholu we Włoszech statystyki.
Według badań przeprowadzonych przez Osservatorio Nazionale Alcol (Ta instytucja współpracuje z WHO w zakresie badań i promocji zdrowia w kontekście alkoholu i problemów zdrowotnych z nim związanych, jest także formalnym i oficjalnym punktem odniesienia Wyższego Instytutu Zdrowia w zakresie badań, profilaktyki i szkoleń w tej dziedzinie.) w 2022 roku doszło do zwiększenia liczby osób narażonych na spożycie alkoholu zagrażające zdrowiu do ponad 8 milionów (z 7 milionów w 2021 roku). Problem ten w największym stopniu dotyczy osób nieletnich w wieku 11–17 lat, czyli 650 000 osób (38,6% mężczyzn i 36,8% kobiet) oraz 2,5 miliona mężczyzn w wieku powyżej 65 lat (32,4% wśród osób w wieku 65-74 lata i 30,2% osób powyżej 75. roku życia). Najbardziej niepokojący jest wzrost liczby nastolatków w wieku od 11 do 15 lat do 6,9%.
Zjawisko binge drinking (upijania się) we Włoszech i w Polsce
Według danych zawartych w raporcie Osservatorio Nazionale Alcol w 2022 roku ponad 3,5 miliona Włochów, zwłaszcza mężczyzn, piło w celu osiągnięcia stanu upojenia alkoholowego. Wśród osób pijących w sposób ryzykowny zaobserwowano około 104 000 nieletnich. Jest to ogromna grupa, która nie powinna mieć możliwości zakupu napojów alkoholowych. Najgorzej sytuacja wygląda wśród osób w wieku 18–24 lat. Taki rodzaj picia związany jest także z kulturą happy hours, czyli godzinami w których alkohol jest tańszy.
Z danych Ministerstwa Zdrowia wynika, że w 2022 wzrosła liczba pacjentów trafiających na izbę przyjęć do 39 590. Wzrósł także odsetek konsumentów spożywających alkohol w sposób wyniszczający organizm do 770 000 (480 tys. mężczyzn i 290 tys. kobiet).
Natomiast w Polsce według raportu “Zwrot w modelach konsumpcji. Alkohol w Polsce” stworzonego przez Pracodawców Rzeczypospolitej Polskiej (opracowanie zbiorcze pod redakcją zespołu prof. Andrzeja M. Fala WARSZAWA 2023 r.) zjawisko binge drinking także się nasiliło.
Badanie wzorów konsumpcji alkoholu zrealizowane przez PARPA w 2020 roku pokazało, że 27% pije w sposób ryzykowny i szkodliwy. Czylli powyżej 6 litrów czystego alkoholu rocznie. Przy czym 11,6% to osoby nadużywające alkohol (pijące powyżej 12 litrów czystego alkoholu rocznie). Porównując te dane z wynikami z lat poprzednich, widzimy wzrost odsetka pijących nadmiernie i szkodliwie o 8 procent.
Według danych Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych zmiany w strukturze konsumpcji napojów alkoholowych w Polsce pokazują największy od lat 90. ubiegłego wieku udział napojów spirytusowych (blisko 40%). Odnotowano także wzrost udziału wina, który jednak jest mniejszy niż 10%. W strukturze spożycia alkoholu przez Polaków najmniejszy od 20 lat jest udział piwa.
Według autorów raportu zarówno trend wzrostowy binge drinking jak i rosnący udział alkoholi mocnych na rynku są szczególnie niepokojące. Stanowią bowiem potencjalnie ogromne zagrożenie w obszarze zdrowia publicznego.
Młodzi ludzie i alkohol
Według raportu Osservatorio Nazionale Alcol najbardziej niepokojąca sytuacja dotyczy osób młodych. Uzależnieniem od alkoholu zagrożonych jest 1 310 miliona osób w wieku od 11 do 24 lat. Według statystyk upijanie się było praktykowane w 2022 roku przez 624 000 chłopców i dziewcząt w wieku 18–24 lat. Praktykowane jest także upijanie się wśród osób w wieku 11–24 lat ( 11,5% mężczyzn i 6,4% kobiet).
Raport wskazuje uwagę na to, iż w ciągu ostatnich dziesięciu lat nie odnotowano oczekiwanego ograniczenia zachowań ryzykownych. Wzrosła także ilość zachowań ryzykownych wśród dziewcząt. Według twórców raportu brakuje profilaktyki. Osoby młode są także odbiorcami reklam oraz treści w social mediach zachęcających do picia alkoholu.
Zwracana jest uwaga na to, że nadużywanie alkoholu w młodym wieku może powodować nieodwracalne szkody dla systemu nerwowego.
Dlatego też tak ważne jest wprowadzenie kontroli w zakresie marketingu, polityki cenowej, redukcji dostępności napojów alkoholowych oraz intensywne akcje profilaktyczne w szkołach.
Z kolei raport “Zwrot w modelach konsumpcji. Alkohol w Polsce” twierdzi, żę 33% piętnasto- i szesnastolatków oraz 56,6% uczniów ze starszej grupy (17-18 lat) przynajmniej raz w życiu upiła się. W czasie ostatnich 30 dni do stanu upojenia alkoholowego doprowadziło się̨ 11,3% uczniów młodszych i 18,8% uczniów starszych. W 2019 roku zanotowano w tym przypadku wyraźny spadek w porównaniu z wynikami z poprzednich edycji European School Survey Project on Alcohol. Pomimo jednak stopniowej poprawy dane dotyczące upijania się młodzieży są nadal niepokojące.
W tym miejscu warto wspomnieć o głośnej aferze związanej ze sprzedażą alkoholu w tubkach. Tubki przypominały te z musami owocowymi dla dzieci. Z jednej strony szokujące jest to, iż sytuacja taka miała miejsce. Zwłaszcza w kontekście dostępnych wyników badań wskazujących na problem z nadmiernym spożywaniem alkoholu w Polsce. Z drugiej strony jednak szeroko zakrojony protest w społeczeństwie daje nadzieję, że zmienia się świadomość. Że zaczynamy zdawać sobie sprawę, jak ważne jest przeciwdziałanie alkoholizmowi i profilaktyka, szczególnie jeśli chodzi o dzieci i młodzież.
Kobiety i alkohol
Według danych Osservatorio Nazionale Alcol w 2022 roku około 2,5 miliona kobiet spożywało alkohol w sposób zagrażający zdrowiu. Wśród nich były osoby nieletnie w wieku 11-17 lat.
We Włoszech około milion kobiet pije, aby się upić, wiele z nich ponosi konsekwencje związane z pogorszeniem się stanu zdrowia. Alkohol zwiększa ryzyko raka piersi oraz narządów rodnych. WHO szacuje, że wśród Włoszek jest 3200 nowych przypadków raka. Wśród nich aż 45% spowodowanych spożyciem mniej niż 20 gramów alkoholu dziennie (mniej niż dwa kieliszki).
Wśród kobiet najnowszym zachowaniem ryzykownym jest spożywanie alkoholu między posiłkami (23,2%). Jest to zjawisko stale rosnące w ostatniej dekadzie ze względu na trend happy hours. Jedną z rzeczy kojarzoną z włoskim stylem życia jest popularne włoskie aperitivo z drinkiem aperol spritz czy też kieliszkiem prosecco. Zazwyczaj jest ono praktykowane w godzinach wieczornych przed kolacją, czyli od około 18 do 20. Coraz częściej spotykane jest także przedpołudniowe aperitivo przed obiadem, który je się zazwyczaj w godzinach 12:30-14:00.
W Polsce natomiast z badań „Wzory konsumpcji alkoholu” prowadzonych w 2020 roku na zlecenie Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych (obecnie Krajowe Centrum Przeciwdziałania Uzależnieniom) wynika, że niemal trzy czwarte kobiet spożywa alkohol. Kobiety piją średnio znacznie mniej alkoholu niż mężczyźni i znacznie rzadziej doświadczają z tego powodu problemów. Mężczyźni piją alkohol niemal trzykrotnie częściej niż kobiety (średnia 106 dni versus 37 dni). Różnica ta jest głównie związana z częstszym piciem piwa przez mężczyzn. Średnio 98 dni w roku dla mężczyzn i 21 dni w roku dla kobiet. Panowie także ponad dwukrotnie częściej piją napoje spirytusowe (20 dni) niż w przypadku kobiet (9 dni). Natomiast jeśli chodzi o wino, to kobiety piją je niemal dwukrotnie częściej niż mężczyźni (18 dni vs 10 dni).
Osoby starsze i alkohol
We Włoszech picie alkoholu szczególnie wina jest bardzo popularne wśród osób starszych.
W 2022 roku zaobserwowano ponad 2,5 miliona konsumentów w wieku powyżej 65 lat (31,3% mężczyzn i 8,0% kobiet); 135 000 to osoby w wieku 65–74 lat, 920 000 osoby w wieku 75–84 lata, 280 000 to osoby w wieku powyżej 85 lat.
Dane dotyczące osób starszych są równie niepokojące, jak dane dotyczące kobiet i nieletnich. Starszy wiek charakteryzuje się wieloma patologiami i przyjmowaniem leków, które są przeciwskazaniem do spożywanie alkoholu. Upijanie się dotyczy średnio 4,3% starszych mężczyzn i 1% kobiet. Górne granice wynoszą odpowiednio 5,9% i 2,2% dla osób w wieku 65–74 lat.
Konsekwentnie wzrasta średnie spożycie między posiłkami w ostatniej dekadzie. Osiąga ono poziom nawykowy u 29,5% mężczyzn i 9,1% kobiet po 65. roku życia.
Picie do posiłków
We Włoszech spotkałam się z wieloma osobami, w tym starszymi, które piją wino do posiłków, szczególnie czerwone i często własnej produkcji. Wielokrotnie słyszałam od nich, że wierzą, iż wpływa ono dobroczynnie na zdrowie a nawet na długość życia. (Co ciekawe na Sardynii znajduje się jedna ze stref blue zones, czyli miejsc na świecie, gdzie spora część populacji dożywa 100 lub więcej lat w zdrowiu.) Wiara w zdrowotne właściwości wina jak i innych nalewek jest szczególnie silna u starszych ludzi.
Warto zwrócić także uwagę na nawyk picia likierów. Mają one na celu pomóc w trawieniu po obfitych posiłkach, szczególnie na uroczystościach takich jak wesela, gdzie je się bardzo dużo. Po deserze i kawie często gościom w restauracji proponuje się likiery, by lepiej się im trawiło. Jest to element kultury jedzenia we Włoszech.
W badaniu “Wzory konsumpcji alkoholu w Polsce 2020 roku” uwzględniono osoby starsze. Sprawdzono, jaki jest styl (kultura) picia alkoholu w tej grupie i czy różni się od stylu picia osób młodszych. Także czy występują różnice w spożywaniu alkoholu w zależności od płci.
Wyniki pokazały, że w Polsce z wiekiem spożywamy coraz mniej alkoholu. W porównaniu z innymi grupami wiekowymi odsetek konsumentów był najniższy wśród osób starszych. Jednocześnie zdecydowana większość starszych osób pije (łącznie 65,1 %). W grupie do 75. roku życia po alkohol sięga 70,1 %, a wśród osób 76+ wartość ta spada do 39,3 %.
Z całej grupy starszych respondentów 31,3 % wskazało, że 12 miesięcy przed badaniem nie spożywało alkoholu. Natomiast 3,6 % to zdeklarowani abstynenci przez całe życie. Dla większości z nich powodem abstynencji jest szkodliwy wpływ alkoholu na zdrowie (niemal 91 %), oraz kwestie finansowe (82 %). Niemal 80 % osób przyznało, że nie może pić alkoholu z powodu przyjmowanych leków i dlatego, że „zdrowie nie pozwala”.
Uzależnienie od alkoholu i zaburzenia związane z jego używaniem
Na podstawie danych Ministerstwa Zdrowia Włoch opublikowanych w Raporcie Rocznym Ministra do Parlamentu w 2022 roku pod opieką służb przeciwdziałania nadużywaniu alkoholu we Włoszech znajdowało się 62 886 osób uzależnionych od alkoholu. Jak wskazuje raport włoski system zdrowia od dawna boryka się z problemem braku zasobów i personelu, co wiąże się z tym, iż osoby pomimo potrzeby leczenia nie mają dostępu do usług diagnostycznych i klinicznych narodowego funduszu zdrowia, przyczynia się to do większego prawdopodobieństwa przedwczesnej umieralności i niepełnosprawności, których koszty przekraczają 22 miliardy (WHO).
Usługi włoskiego systemu zdrowia obejmują jedynie wierzchołek góry lodowej. Tylko 8,2% z 770 000 osób uzależnionych od alkoholu jest diagnozowanych i leczonych w programach rehabilitacji uzależnienia od alkoholu. 91,8% nie jest objętych żadnym leczeniem. Powyższe dane pokazują, że problem leczenia uzależnienia od alkoholu jest naprawdę poważny we Włoszech.
Zgodny
Jak wskazuje “Raport 2023 Uzależnienia w Polsce” sporządzony przez Krajowe Centrum Przeciwdziałania Uzależnieniom corocznie z przyczyn bezpośrednio i pośrednio związanych ze spożywaniem alkoholu umiera w Polsce kilkanaście tysięcy osób. Od kilku lat widoczna jest wyraźna tendencja zwiększania się liczby zgonów z tego powodu. W 2021 roku w odniesieniu do poprzedniego roku o ponad 40% zwiększyła się liczba zgonów z powodu zatruć alkoholem, a o 5% chorób wątroby. W przypadku zgonów z powodu zaburzeń psychicznych związanych z używaniem alkoholu zanotowano zatrzymanie się widocznej przez 4 lata tendencji wzrostowej. Liczba zgonów w 2021 roku spowodowanych alkoholem osiągnęła najwyższą wartość 14 048 przypadków.
Analizując dane statystyczne, bardzo się zdziwiłam, gdy zobaczyłam, że sytuacja na Półwyspie Apenińskim nie wygląda tak różowo, jak myślałam. Szczególnie niepokojące są dane dotyczące wzrostu picia alkoholu wśród dzieci i młodzieży. Raporty organizacji zarówno w Polsce jak i we Włoszech pokazują, iż problem nadużywania alkoholu jest poważny w obydwu krajach. Ważne jest mimo wszystko podkreślenie tego, że świadomość w społeczeństwach się zwiększa i zaczynamy zdawać sobie sprawę, jak olbrzymi to problem i jak ważna jest profilaktyka zapobiegania uzależnieniom, szczególnie jeśli chodzi o dzieci i młodzież. Mam nadzieję, że kolejne lata przyniosą pozytywne zmiany w tym temacie zarówno we Włoszech jak i Polsce.
Bibliografia:
il documento “Alcol in Italia. Anno 2022” (pdf 572 Kb) a cura dell’ONA-ISS
il Rapporto ISTISAN 24/3 “Epidemiologia e monitoraggio alcol-correlato in Italia e nelle Regioni”. Valutazione dell’Osservatorio Nazionale Alcol sull’impatto del consumo di alcol ai fini dell’implementazione delle attività del Piano Nazionale Alcol e Salute e del Piano Nazionale di Prevenzione. Rapporto 2024” (pdf 2,6 Mb)
Raport Uzależnienia w Polsce https://kcpu.gov.pl/wp-content/uploads/2024/03/Raport-2023-wersja-Internetowa.pdf
Zwrot w modelach konsumpcji 2.edycja raportu Alkohol w Polsce 2023
