Jaka jestem w różnych językach

Jeśli bym chciała powiedzieć moim amerykańskim znajomym, że „nie chce mi się” dziś wychodzić z domu, to miałabym problem.

Nie dlatego, że by się obrazili, ale dlatego, że po angielsku to wyrażenie po prostu nie istnieje. Bo nie chodzi o to, że ja nie chcę (I don’t want), że nie mogę (I can’t), że nie mam ochoty (I don’t feel like), bo może i mam, ale po prostu dzisiaj mi się Nie Chce.

Czyżby to anglosaska kultura, protestantyzm, kult pracy nie pozwoliły na wykształcenie się tego, jakże bogato używanego w polskim czy hiszpańskim języku, zwrotu? A może to język nie doczekał się tego określenia i kultura rozwinęła się w takim, a nie innym kierunku? Do jakiego stopnia to język kształtuje nasz światopogląd, system wartości i sposób myślenia, a jak bardzo to właśnie historia i kultura odzwierciedla się w języku i jego złożoności? Teorii jest wiele i z pewnością można przeprowadzić niejedną ciekawą dyskusję na ten temat.

Gdy zaczynasz funkcjonować w nowym języku, często tworzysz kalki i tłumaczysz zdania dosłownie.

Zazwyczaj nie ma to większego znaczenia, bo komunikacja jest zachowana i  jesteś się w stanie porozumieć. W końcu Chomsky udowodnił, że na pewnym poziomie lingwistycznym struktura gramatyczna wszystkich języków jest taka sama. Oznacza to, że jeśli chcemy, to potrafimy się dogadać. Damy radę. Wiele razy widziałam jak polscy turyści w Meksyku, nie znając ani hiszpańskiego, ani angielskiego, potrafili sobie świetnie poradzić przy odnajdywaniu drogi, targowaniu się, a nawet prowadzili pogawędki z Meksykanami, którzy przecież ni w ząb nie mówili po polsku. Wydawałoby się, że sposoby komunikacji typu: mówić wolniej, akcentować każde słowo, powtarzać głośniej nie gwarantują lepszego zrozumienia, jednak ku mojemu zdziwieniu, obie partie odchodziły z uśmiechem na ustach, szczęśliwi, że się dogadali. Jeśli chodzi o podstawy, o ten basic survival, to okazuje się, że język nie stoi na przeszkodzie. Problem pojawia się, gdy wchodzimy na wyższe poziomy komunikacji i nie chodzi już tylko o „jeść”, „pić”, „jak dojść?”, „ile kosztuje?”. Gdy dotykamy kwestii egzystencji, światopoglądów i wartości, wówczas nawet to samo słowo w tym samym języku może wywołać cały wszechświat najróżniejszych emocji i znaczeń. Czym jest wszakże „miłość”, „przyjaźń”, „wolność”?

Ironia funkcjonowania i rozmawiania w obcym języku polega na tym, że czasem dużo łatwiej (przynajmniej mnie) jest w nim wyrazić swoje emocje i poglądy niż w języku ojczystym.

Działa tu pewien mechanizm, który według mnie polega na braku emocjonalnego przywiązania i emocjonalnego „bagażu” pewnych słów i myśli. Po hiszpańsku jestem dużo bardziej otwarta i dużo łatwiej przychodzi mi używanie słów i zwrotów związanych z ważnymi emocjami, jak prostego „kocham Cię”. Paradoksalnie, to w Meksyku nauczyłam się dużo lepiej mówić o tym, co czuję. Meksykanie są bardzo ekspresyjni w przekazywaniu, co im leży na sercu. Ta otwartość, zarówno w gestach jak i języku (do kuzynów, cioć, przyjaciół, a nawet zwykłych znajomych mówisz „kocham cię” przy każdej okazji) jest naturalna i wszechobecna.

Hiszpański jest też językiem bardzo lewicującym, w którym szeroko używa się zwrotów związanych z socjalizmem, komunizmem, równością praw itp. Powiedzieć w Polsce „komunizm”, „proletariat”, to zupełnie co innego niż powiedzieć po hiszpańsku „comunismo”, „proletariado”. Te słowa będą miały zupełnie inny oddźwięk i mogą być przyczyną niejednej kłótni. Meksykanie nigdy komunizmu nie doświadczyli i mają o nim takie pojęcie, jak Polacy 60 lat temu. Z drugiej strony, „kapitalizm”, który w Polsce jest raczej pozytywnie odbierany, w Meksyku jest nacechowany bardzo negatywnie, ponieważ wiąże się z niewolą, eksploatacją, a przede wszystkim zależnością od Stanów Zjednoczonych, czego Polacy nie będą w stanie zrozumieć, jeśli nie poznają historii tego kraju.

Po hiszpańsku jestem dużo bardziej rewolucyjna i kategoryczna w opiniach.

Dużo łatwiej mi mówić „comunismo” niż „komunizm”. Są to dla mnie dwa zupełnie odrębne słowa i światy. Hiszpańskie „comunismo” utożsamiam ze wspólnotami indiańskimi w Meksyku, z walką o równe prawa, gdy natomiast mówię „komunizm”, nie jestem w stanie myśleć o niczym innym niż o braku wolności w Polsce. Cytując hiszpańskich socjologów i myślicieli, zaabsorbowałam całą masę zwrotów, których nie jestem w stanie używać z taką samą łatwością i w tych samych kontekstach w języku polskim. Gdy tłumaczę na polski, nie brzmi to dobrze, nie to chciałam powiedzieć. Może jednak to język kształtuje światopogląd?

Największy problem miałam, gdy jako język funkcjonowania i studiowania dołączył angielski. Aby dostać się na studia w Chicago musiałam przedstawić pracę napisaną po angielsku. Ponieważ nie miałam żadnego tekstu w tym języku, stwierdziłam, że po prostu przetłumaczę rozdział pracy napisanej po hiszpańsku. Wydawało mi się, że to nie może być trudne, przecież hiszpański i angielski są dużo bliższe gramatycznie niż polski. Tak też, z pomocą internetowego tłumacza oraz dopieszczając językowo i poprawiając błędy, zrobiłam. Gdy przeczytałam całość po tłumaczeniu, prawie spadłam z krzesła. Nie mogłam uwierzyć, że ta sama praca może brzmieć tak kompletnie inaczej. Z jednej strony rewolucyjny bełkot, z drugiej, spiskowa teoria dziejów, krótko mówiąc – coś poszło nie tak. Przeczytałam znów po hiszpańsku…no i tak, wszystko w porządku, to miało sens! Nawet cytaty ważnych pisarzy i myślicieli po angielsku nie oddawały pierwotnego sensu. Zaczęłam poprawiać, łagodzić język, eliminować dosadne myśli, sypać brokatem i owijać w różowy puszek. W końcu się udało. Idea pozostała ta sama, ale język musiał się zmienić. Angielski jest językiem dyplomatycznym, bardzo uniwersalnym i nielubiącym kontrowersji, politycznie poprawnym i stonowanym. Mimo iż według mnie hiszpański jest gramatycznie podobny, to ekspresjonizm i temperament, sposób wyrażenia myśli potrafią mocno namieszać. Kolejny dowód na to, że czasem forma może być ważniejsza od treści.

Jeśli po angielsku nie mogę powiedzieć „nie chce mi się”, to czy to znaczy, że Amerykanom czy Anglikom zawsze się chce?

To by było zbyt duże uproszczenie, wiadomo, że wszyscy jesteśmy ludźmi, którym od czasu do czasu może się po prostu nie chcieć. Ale fakt wyrażenia myśli i emocji, ubranie ich w słowa i wypowiedzenie na głos, ma duży wpływ na nasze funkcjonowanie. Każdy język, który poznajesz to nowy świat, nowa rzeczywistość. Mówiąc danym językiem nie jestem innym człowiekiem, ale odkrywam w sobie nowe obszary własnej osobowości. Potrafię wyrazić nowe poglądy, otworzyć się na nowe doznania i zobaczyć świat z zupełnie innej perspektywy. Dopiero poprzez język zaczynam rozumieć inną kulturę, a poznając kulturę, zaczynam rozumieć jej język.

Czy takie doświadczenia brzmią Wam znajomo?

Isia Wieczorek